U radu se objašnjava odnos mera bezbednosti medicinskog karaktera, kao vrste krivičnh sankcija, koje se izriču neuračunljivim učiniocima dela koja su protivpravna i zakonom propisana kao krivična dela i načela krivice koje u srpskom krivičnom pravu (a naročito, u kontekstu objektivno-subjektivnog opšteg pojma krivičnog dela), podrazumeva da se ne samo kazne, već i krivične sankcije uopšte, mogu izricati samo učiniocu kojem se protivpravno delo, koje je zakonom propisano kao krivično delo, može pripisati u krivicu, te stoga i predstavlja krivično delo. U radu se objašnjava značaj načela krivice u savremenom krivičnom pravu, uz analizu primera iz osnovnih uporednopravnih modela i njihovog odnosa prema načelu krivice. Autor objašnjava osnovne komponente načela krivice i neuračunljivosti, odnosno nesposobnosti snošenja krivice – u Sjedinjenim Američkim Državama i u Nemačkoj
(„Insanity” i „Schuldunfähikeit”). U radu se potom objašnjava krivičnopravni, pa i ustavno-pravni značaj načela krivice u srpskom krivičnom pravu, te sistem krivičnih sankcija koji u važećem krivičnom pravu Srbije, kada je reč o merama bezbednosti medicinskog karaktera,
donekle odstupa od načela krivice, jer se takve krivične sankcije mogu izricati i licima koja nisu učinila krivično delo, odnosno one su načelno i projektovane za izricanje i primenu prema neuračunljivim učiniocima koji zbog svog duševnog stanja i njegovog uticaja na njihovu, bilo
intelektualnu, bilo voluntativnu moć, ne snose krivicu za svoje protivpravno delo koje je zakonom propisano kao krivično delo. Autor zakljuuje da bi nesporno i načelno – bilo koja krivična sankcija mogla da se izrekne jedino učiniocu kojem se njegovo delo može pripisati u krivicu, jer jedino tada takvo protivpravno delo koje je zakonom propisano kao krivično delo, formalno i predstavlja krivično delo. Kada je reč o krivičnom zakonodavstvu Srbije, jedino iz razloga određene krivičnopravne tradicije, a donekle i zbog već stečenih navika i nekih konkretnih praktičnih razloga, poput verovatne/moguće nespremnosti zdravstvenog sistema da se bez oslonca na prethodno formalno i odlučujuće reagovanje krivičnopravnog sistema i u sklopu tog sistema, bavi tretmanom takvih pacijenata, može donekle biti prihvatljivo zadržavanje mogućnosti da se licima koja nisu učinila krivično delo (neuračunljivi učinioci), izriču krivične sankcije, koje naravno, nisu kaznenog karaktera, već se svode na odgovarajuće medicinske tretmane. Bilo bi svakako veoma komplikovano da se sada radikalno menja koncept krivičnih sankcija u krivičnom zakonodavstvu Srbije, a naročito da se reagovanje na protivpravna dela zakonom propisana kao krivična dela neuračunljivih učinilaca (koja
stoga i nisu krivična dela), kompletno prebacuje na „kolosek“ koji uopšte nije krivičnopravni.
Možda bi najjednostavniji, a suštinski sasvim prikladan način uskla|ivanja načela krivice i sistema krivičnih sankcija, kada se radi o merama bezbednosti medicinskog karaktera koje se izriču neuračunljivim učiniocima, bio da se za početak takve mere i formalno definišu kao mere posebne vrste, koje ne spadaju u krivične sankcije, te da se onda eventualno, u nekoj budućoj većoj reformi našeg krivičnog zakonodavstva, ovo pitanje reši i na drugačiji način, koji bi
u osnovi podrazumevao potpunije isključenje krivičnopravnog sistema u odnosu na neuračunljive učinioce. Ovde je problem kako bi bilo moguće da krivični sud izriče
mere koje nisu krivične sankcije. Moglo bi se možda poći i od principa, ko može više, može i manje, pa ipak, omogućiti i krivičnom sudu da izriče i tu vrstu mera (što bi bilo verovatno prilično sporno), ili bi se mogao razvijati drugačiji koncept, koji bi u praksi bio nešto komplikovaniji, ali svakako manje sporan. To znači da bi se u krivičnom postupku, krivični sud ograničavao samo na konstatovanje da je neuračunljivi učinilac učinio delo koje je protivpravno i zakonom propisano kao krivično delo (neka vrsta prethodnog pitanja), da bi potom, drugi oblik suda, a to bi po logici stvari, trebalo da bude vanparnični sud, takvom učiniocu odredio konkretnu meru psihijatrijskog lečenja, bilo u zdravstvenoj ustanovi (oblik lišenja slobode/prinudnog lečenja), bilo na slobodi. Naravno, ovo su osnovne „konture“ takvog
mogućeg rešenja, koje bi se svakako moralo detaljnije razraditi u odgovarajućim zakonima, tj. kako u Krivičnom zakoniku, tako i u ZKP-u i u drugim zakonima.
PRETPOSTAVKA NEVINOSTI (SADRŽINA, OBIM I DEJSTVO U KRIVIČNOM POSTUPKU)
Tatjana Bugarski,
pp: 51-73
Pretpostavka nevinosti je jedan od osnovnih principa krivičnog procesnog prava koji stoji u neposrednoj vezi sa pravičnim suđenjem, tako da se može smatrati sastavnim delom
prava okrivljenog na pravično suđenje. Iako je oduvek bila predmet interesovanja naučne i stručne javnosti, poslednjih godina postaje jedna od najaktuelnijih tema, kako u teoriji, tako i na zakonodavnom planu, i to pre svega na nivou Evropske unije. Zbog svoje aktuelnosti, pretpostavka nevinosti je predmet ovog rada u okviru kojeg su obrađena sledeća pitanja: obim i dejstvo pretpostavke nevinosti u krivičnom postupku – teorijska razmatranja, pretpostavka
nevinosti i regulativa Evropske unije, pretpostavka nevinosti i standardi Evropskog suda za ljudska prava. Poslednji deo rada je posvećen pojedinim procesnim mehanizmima za očuvanje pretpostavke nevinosti kao što su teret dokazivanja, pravila dokazivanja i načelo utvrđivanja istine, kao i zaštita okrivljenog od samooptuživanja.
MERE BEZBEDNOSTI MEDICINSKOG KARAKTERA U MAKEDONSKOM KRIVIČNOM ZAKONODAVSTVU (ZAKON, PRAKSA I MERE UNAPREĐENJA)
Gordana Lažetić-Bužarovska,
pp: 75-100
Mere bezbednosti su takav oblik krivičnih sankcija koji imaju specifični cilj delovanja, kako bi se opasnost učinioca, potvrđena psihijatrijskim veštačenjem kontrolisala i podvrgla neophodnom tretmanu lečenja. Predmet ovoj rada jeste prikaz regulative u Republici Makedoniji što se mera bezbednosti tiče. Naime, oni su propisani Krivičnim zakonikom, gde je zakonodavac odredio njihov cilj, sadržaj, stanje (ne)uračunljivosti kod učinioca kao preduslov za njihovo izricanje i sl. Legislativni se okvir nadopunjava odredbama Zakona o krivičnom postupku, gde je uređeni postupak njihovog izricanja, zamene i prestanka neke mere, kao i procesni format koji javni tužilac mora da prati u zavisnosti od oblika mere bezbednosti koju želi da predloži. Izvršavanje mera bezbednosti je regulisano posebnim Zakonom o izvršenju sankcija, obzirom da postoji posebni sudija za izvršenje sankcija koji ima originerna ovlašćenja što se izvršenja svih
sankcija tiče, pa s tim u vezi i izvršenje mera bezbednosti. Mere bezbednosti de lege lata imaju samo medicinsku prirodu, ali to nije bio slučaj u prethodnim sistemima i pre novele Krivičnoga zakonika. Mere bezbednosti medicinskog karaktera poznata su i u zakonima koji kao lex specialis regulišu posebna pitanja krivičnoga postupanja prema maloletnicima i u okviru prekršajne odgovornosti. Statistički podaci su dovoljan indikator da se mere bezbednosti retko primenjuju u praksi. U radu je sadržana i veoma sumarna elaboracija judicature
Evropskog suda za ljudska prava u odnosu na materijalne i procesne uslove koji dozvoljavalju lišenje slobode osobe sa mentalnim smetnjama. Status neuračunljivosti je posebno važan i u odnosu na opredeljenje zakonodavca da li se i za ove osobe primenjuje krivično pravo ili je potreban civilni pristup, obzirom da se oni, zbog svoje zdravstvene sposobnosti, ne mogu smatrati kao učinioci krivičnoga dela.
TRETMAN PSIHIČKI ABNORMALNIH DELINKVENATA U REPUBLICI HRVATSKOJ
Vlado Jukić,
pp: 101-124
Tretman psihički abnormalnih delinkvenata u Republici Hrvatskoj odvija se prema Zakonu o zaštiti osoba s duševnim smetnjama te Zakonu za izvršenje kazne zatvora. Do 1998. Tretman
psihički abnormalnih delinkvenata (liječenje i čuvanje) provodio se po zakonima koji su potjecali iz bivše Jugoslavije. Godine 1997. donesen je u Hrvatskoj Zakon o zaštiti osoba s duševnim smetnjama te drugi zakoni koji reguliraju postupanje s duševnim bolesnicima počiniteljima kaznenih djela. Od 1998. u psihijatrijske ustanove upućuju se neubrojivi
počinitelji kaznenih djela. Oni koji su procijenjeni kao (bitno) smanjeno ubrojivi mjeru liječenja provode u sklopu zatvorske kazne. Neubrojivi počinitelji hospitaliziraju se i tretiraju na četiri
forenzičko-psihijatrijska odjela koji se nalaze u sklopu psihijatrijskih bolnica. U bolnici u Popovači za te bolesnike osigurano je 200 kreveta, u „Vrapču“ 70, u bolnici na Rabu 54 i na Ugljanu 34 kreveta. Smještaj i liječenje ovih bolesnika plaća Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje. Ministarstvo zdravstva za svakog bolesnika plaća dodatne troškove koji se odnose na sigurnost (165 kuna, što je oko 22 Eura, po danu). Bolnice su obavezne, prvo nakon šest
mjeseci, a kasnije svakih 12 mjeseci, obavještavati nadležni građanski sud (onaj koji je bolesnika uputio u bolnicu) o procesu liječenja. Sud, na prijedlog terapijskog tima, donosi i odluku o otpustu psihički abnormalnog delinkventa iz bolnice, odnosno zamjeni bolničkog tretmana tretmanom na slobodi. U zatvorskom sustavu psihički abnormalni delinkventi koji su
ocijenjeni bitno smanjeno ubrojivim, liječe se u zatvorskoj bolnici, a ovisnici o alkoholu i drogama u zatvorima u kojima izdržavaju kaznu.
VALIDNOST DOKAZA PRIBAVLJENIH OD OBAVEŠTAJNIH AGENCIJA
Vladan Joldžić,
Jovan Krstić
pp: 125-140
Članak sadrži razmišljanja, proizašla iz istraživanja tokom rada na projektu 47011, koja se odnose na validnost dokaza pribavljenih od obaveštajnih agencija. Takođe i ukazivanja na pogrešna zakonska, otuda i praktička, tretiranja obaveštajnih agencija kao agencija za sprovođenje zakona. Usmeren je na sagledavanje: temelja, puteva i načina ispravljanja uočenih problema, počev od teorijsko pravnih do praktičkih. Pruža neka viđenja autora plasirana kao svojevrsne zaključke i predloge.
ZAKONITOST DOKAZA PRIBAVLJENIH POSEBNIM ISTRAŽNIM RADNJAMA U SVIJETLU ODLUKA EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA
Mile Šikman,
pp: 141-162
Načelo zakonitosti podrazumjeva, ne samo, da posebne istražne radnje moraju biti precizno propisane zakonom, već i da su dokazi koji su njima prikupljeni zakoniti. To znači da Sud ne može zasnovati svoju odluku na dokazima pribavljenim povredama ljudskih prava i sloboda propisanih ustavom i međunarodnim ugovorima koje je Bosna i Hercegovina ratifikovala, niti na dokazima koji su pribavljeni bitnim povredama zakona (član 10. stav 2. ZKP BiH). Pored toga u primjeni ovih radnji dokazivanja izdvajaju se još i načela supsidijarnosti (ako se na drugi način ne mogu pribaviti dokazi), srazmjernosti (srazmjera izme|u povrede sloboda i prava građana i težine krivičnih djela) i sudskog nadzora. Tako je Sud jedini organ koji odobrava kako primjenu ovih radnji, tako i kontrolu zakonitosti njihove primjene. Ipak, dosadašnja praksa
primjene posebnih istražnih radnji (preko 14 godina) ukazuje na postojanje propusta u njihovoj primjeni, posebno u onom dijelu koji se tiče njihovog odobravanja. Sličnu praksu potvrdio je Evropski sud za ljudska prava u dva slučaja 2015. i 2016. godine (Dragojević protv Hrvatske i Bašić protv Hrvatske) u kojima je utvrdio povrede prava na privatnost i porodični život (član 8.
EKLJP) s obzirom da u oba predmeta nalozi sudije istrage za sprovođenjem posebne dokazne radnje nadzora i snimanja telefonskih razgovora okrivljenih nisu bili valjano obrazloženi iako su prema izričitoj zakonskoj odredbi to morali biti. Pored toga, isti Sud je utvrdio u jednom drugom predmetu 2017. godine (predmet Matanović protiv Hrvatske) da je došlo do povrede podnositeljevog prava na poštovanje privatnog života (član 8. EKLJP) i povrede prava na
pravično suđenje (član 6. EKLJP) zbog toga što nije imao pristup dijelu dokaza koji je prikupljen putem primjene tajnih mjera. Postavlja se pitanje koliko će navedene odluke Suda za ljudska prava uticati na aktuelnu sudsku praksu u Bosni i Hercegovini, posebno u pogledu obrazlaganja zahtjeva za primjenu posebnih istražnih radnji, uključujući i razloge za njihovu primjenu, ali i druga pitanja, kao što su česta primjena pojedinih posebnih istražnih radnji (npr. nadzor i tehničko snimanje telekomunikacija), postupanje sa pribavljenim dokazima nakon okončanog krivičnog postupka i druga.
POJEDNOSTAVLJENE FORME POSTUPANJA U KRIVIČNIM STVARIMA REPUBLIKE SRPSKE I NJIHOV DOPRINOS EFIKASNOSTI KRIVIČNOG POSTUPKA (iskustva u dosadašnjoj primeni)
Dragana Kosić,
pp: 163-184
U okviru brojnih mjera koje se preduzimaju s ciljem povećanja efikasnosti krivičnog postupka posebno mjesto pripada upravo pojednostavljenim formama postupanja u krivičnim stvarima. Predlaganje pojednostavljenih procesnih formi tradicionalnim krivičnim postupcima je inspirisano željom za uštedom vremena, troškova i rada izbjegavanjem formalnosti koje u rutinskim slučajevima izgledaju nepotrebne. U tom kontekstu, izvršena je sistemska reforma krivičnog procesnog zakonodavstva, kako na nivou Bosne i Hercegovine, tako i u njenim entitetima i Brčko Distriktu BiH koja je otvorila potpuno novi pristup krivičnom postupku, u kome se akcenat stavlja ne samo na pojačavanje zaštite osnovnih ljudskih prava i sloboda, nego i na efikasnost samog postupka. U paleti pojednostavljenih i skraćenih postupaka novo krivično procesno zakonodavstvo u Republici Srpskoj poznaje sljedeće oblike: imunitet svjedoka (član 149. ZKP RS), izjašnjenje o krivici (član 244. ZKP RS), pregovaranje o krivici (član 246. ZKP RS) i postupak za izdavanje kaznenog naloga (član 358. ZKP RS). U ovom radu biće riječi o praktičnoj primjeni navedenih instituta s aspekta efikasnosti krivičnog postupka Republike Srpske.
NACIONALNI I UPOREDNI PRAVNI OKVIR KRIJUMČARENJA LJUDI
Nikola Paunović,
pp: 185-210
Predmet rada je krivičnopravni aspekt krivičnog dela krijumčarenja ljudi. Povod za odabir teme je sve učestalije
omogućavanje nedozvoljenog prelaženja granica u Evropi. Ovakvom stanju stvari doprinela je migrantska kriza uzrokovana
oružanim sukobima na Bliskom istoku i u Africi. Najpre, autor ukratko poredi rešenja Protokola protiv krijum~arenja migranata
kopnom, morem i vazduhom iz 2000. godine koji predstavlja dopunu Konvenciji UN protiv transnacionalnog organizovanog kriminala i Direktive 2002/90 / EZ od 28. novembra 2002. godine koja se bavi definisanjem omogućavanja neovlašćenog ulaska, tranzita i boravka. Centralni deo rada se odnosi na analizu krijumčarenja ljudi u krivičnom pravu Republike Srbije. U tom smislu, autor primenom dogmatskog metoda pristupa jezičkom, teleološkom i logičkom tumačenju odredbe o krijumčarenju ljudi u srpskom
pravu, pri čemu poseban akcenat stavlja na razmatranje normativnih nedoumica, uz osvrt na primere iz sudske prakse. Konačno, u
poslednjem delu rada, autor analizira uporednopravna rešenja u pogledu krijumčarenja ljudi. Osnovni cilj rada je da razjasni dileme koje prate krivično delo krijumčarenja ljudi u srpskom pravu, kako bi se eventualno de lege ferenda izvršila izmena i dopuna postojećeg zakonskog rešenja.
