U radu se objašnjava agresija kao zločin protiv mira i svojevrsno „kapitalno“ međunarodno krivično delo. Autor navodi određene istorijske primere agresije koju označava i kao svojevrsnu konstantu u istoriji čovečanstva, a zatim se analizira suđenje za agresiju u Nirnbergu i Tokiju, uz posebno ukazivanje na davanje prednosti načelu legitimiteta u odnosu na načelo legaliteta u ovim postupcima, što je izuzetno redak i u ovom slučaju opravdan istorijski izuzetak. U radu se zatim, nakon objašnjenja razloga za višegodišnje nedefinisanje agresije u Rimskom statutu, iako je agresija inače, od samog stupanja na snagu tog statuta, svrstana u stvarnu nadležnost stalnog Međunarodnog krivičnog suda, pa se zatim, određuje pojam agresije, odnosno agresivnog rata u odredbama Rimskog statuta i Obeležjima krivičnog dela, kao i u pozitivnom krivičnom pravu Srbije.
Autor opisuje nadležnosti i ciljeve Eurojusta, dejstvovanje tog organa i njegovu saradnju s ostalim organima Evropske unije. Eurojust je organ Evropske unije, čiji je zadatak podstrekavanje, usavršavanje, kao i usklađivanje saradnje između nadležnih organa pravosuđa država članica. Organ ima pravnu ličnost. Osnovan je rešenjem Saveta Evropske unije 2002. godine. To rešenje bilo je izmenjeno i dopunjeno godine 2003. i 2009. Eurojust se ne bavi svim vrstama krivičnih dela, jer je bio osnovan za jačanje borbe protiv težih vrsta kriminala. Opšta nadležnost Eurojusta pokriva sve vrste kriminala i krivičnih dela, koja spadaju u stalnu nadležnost Europola. Nadležnost Europola opredeljena je u četvrtom članu rešenja Saveta Evropske unije o osnivanju Evropskog policijskog ureda (Europol) i u dodatku tom rešenju. Na osnovu te odredbe I dodatka Europol je nadležan za borbu s organizovanim kriminalom, terorizmom i drugim teškim oblicima kriminala, koji su navedeni u dodatku rešenja, i koji povređuju dve ili više država članica, tako da je zbog obima, značaja i posledica krivičnih dela potrebna zajednička aktivnost država članica. U dodatku rešenju navedena su krivična dela, koja spadaju u nadležnost Europola, a time i nadležnost Eurojusta. Eurojust je nadležan na teritorijama svih država članica Unije. Na zahtev nadležnog organa države članice mogu imati svoju ulogu i u krivičnim stvarima, u kojima učestvuje država nečlanica, ali samo u slučaju da je s tom državom nečlanicom sklopljen sporazum o saradnji, ili u slučaju da je ta pomoć od bitnog značaja. Eurojust prati u okviru svojih aktivnosti sledeće ciljeve: a) podstrekava i usavršava usklađivanje između nadležnih organa država članica prilikom pretraga i gonjenja u državama članicama, pri čemu vodi računa o zahtevima nadležnih organa države članice i informacijama, koje šalju svi organi, nadležni na osnovu odredaba, donetih u okvirima ugovora; b) poboljšava saradnju između nadležnih organa država članica, pre svega olakšanjima prilikom izvršavanja zahteva i odluka za pravosudsku saradnju, takođe i u vezi instrumenata koji sprovode načelo uzajamnog priznavanja; c) na druge načine podupire nadležne organe država članica, s ciljem da se poveća učinak njihovih pretraga i gonjenja. Eurojust je sastavljen od 28 članova koji čine kolegij. Svaka država članica privremeno dodeli Eurojustu, u skladu sa svojim pravnim sistemom, po jednog nacionalnog člana iz redova tužilaca, sudija ili policijskih službenika s ravnopravnim nadležnostima. Države članice moraju garantovati da će neprekidno i efikasno doprinositi postizanju ciljeva Eurojusta u skladu s članom 3 rešenja o osnivanju Eurojusta. Eurojust se za vreme svog delovanja dobro iskazao i stekao visok nivo poverenja među državama članicama. Od ključnog značaja je i to, da pored saradnje država članica omogućava saradnju s institucijama, organima i agencijama Evropske unije, kao i s trećim državama (nečlanicama) i organizacijama. Saradnja između različitih organizacija i država je itekako značajna za gonjenje međunarodnog kriminala.
STANDARDI STRUČNOSTI U RADU SA OSUĐENIM LICIMA: SPREČAVANJE TORTURE U IZVRŠENJU KRIVIČNIH SANKCIJA
Prof. dr Snežana Soković,
pp: 57-73
Apsolutna zabrana torture, mučenja, nehumanog i ponižavajućeg postupanja i kažnjavanja predstavlja bazično načelo poštovanja ljudskih prava, ali je neophodno o sprečavanju torture govoriti i u kontekstu standarda stručne osposobljenosti lica koja rade sa osuđenim licima. Nije sporno da je javna i legalizovana tortura danas istorijska kategorija, ali nije nikakva tajna ni činjenica da tortura opstaje. Savremena tortura jeste posao tajnih policija, praksa policijskih i pomoćnih aparata, ponekad i praksa uposlenih u penitensijarnim ustanovama i deo postupanja zdravstvenog i drugog osoblja u psihijatrijskim zavodima. Rezultat torture su lažni iskazi, neistinite optužbe nevinih ljudi, ali i obesmišljavanje svrhe izricanja i izvršenja krivičnih sankcija. Savremena tortura razara institucije i ozbiljno i trajno dehumanizuje ne samo one nad Kojima se primenjuje, nego i one koji je primenjuju, teško se dokazuje, a njene posledice su trajne i nesagledive. U radu se ukazuje na najznačajnije opšte prihvaćene međunarodne standarde zabrane tor ture, mučenja, nehumanog postupanja i kažnjavanja u postupku izvršenja kazne lišenja slobode i značaj ovih standarda i sa aspekta podizanja nivoa stručne osposobljenosti uposlenih u oblasti izvršenja zavodskih krivičnih sankcija. Evidentno je da uspostavljanje i održavanje funkcionalnog i efikasnog sistema sprečavanja torture nije samo opšta potreba i načelo savremenih krivičnopravnih sistema, nego i osnovni standard u svakodnevnom radu sa osuđenim licima, zadatak koji se ne može jednokratno obaviti, nego proces koji zahteva stalno kritičko praćenje stvarnog života predviđenih normativnih rešenja.
PREOPTEREĆENOST ZATVORSKIH KAPACITETA I MOGUĆA REŠENJA OVOG PROBLEMA
Prof. dr Đorđe Đorđević,
pp: 75-91
Poslednjih godina u našoj zemlji sve više je prisutan problem preopterećenosti postojećih zatvorskih kapaciteta i s tim u vezi teškoće vezane za samo izvršenje kazne zatvora. Razlozi leže u sve većem broju izrečenih zatvorskih kazni i njihovom dužem trajanju i povećanom broju pritvorenih lica, a sa druge strane u nedovoljnom broju i kapacitetu ustanova za izdržavanje ove kazne koji nije pratio ovo povećanje. Moguća rešenja ovog problema mogu se kretati u dva pravca: jedan, izgradnja novih smeštajnih kapaciteta i rekonstrukcija starih, i drugi, izmene u kaznenoj politici sudova. No to nikako ne bi smelo da znači da zbog tehničkog problema kakav je nedostatak zatvorskih kapaciteta sudovi treba da koriguju svoju kaznenu politiku u smislu njenog ublažavanja. Rešenje čini nam se leži u boljem korišćenju postojećih mogućnosti za zamenu kazne zatvora drugim sankcijama (novčana kazna, rad u javnom interesu, kućni zatvor), pre svega kada su u pitanju kratkotrajne kazne zatvora, kao i u adekvatnijoj primeni instituta uslovnog otpusta. U poslednje vreme pojedinim novih zakonskim rešenjima stvoreni su uslovi za bolju primenu ovih krivičnih sankcija i instituta, što bi moglo da doprinese rešavanju ili bar ublažavanju ovog novonastalog problema.
POŠTOVANJE PRAVA OKRIVLJENOG NA ODBRANU U PREKRŠAJNOM POSTUPKU
Dr Nataša Mrvić-Petrović,
pp: 93-107
U radu se analizira pravo na odbranu po Zakonu o prekršajima. Upoređujući zakonska rešenja sa pravima okrivljenog garantovanim Ustavom i Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, autor preporučuje izmene i dopune Zakona o prekršajima kojima bi u većoj meri uvažila načela kontradiktornosti i prava na odbranu: prilikom izdavanja prekršajnog naloga, regulisanja položaja neuračunljivog lica kome se izriče samostalna zaštitna mera obaveznog psihijatrijskog lečenja i pravila da se odluke od kojih teče pravo na žalbu dostavljaju jedino izabranom braniocu.
STRUČNOST PROCESNIH UČESNIKA U POSTUPKU PREMA MALOLJETNICIMA U REPUBLICI SRPSKOJ – dosadašnja iskustva i kako dalje –
Prof. dr Ljubinko Mitrović,
pp: 109-124
Poseban status djece u sukobu sa zakonom u odnosu na status punoljetnih učinilaca krivičnih djela, u svim savremenim krivičnim zakonodavstvima sasvim je razumljiv i opravdan (razloga za prednje je niz, s tim da se posebno ističu dva ona najvažnija: maloljetnici jesu posebna kategorija učinilaca krivičnih djela čija se ličnost odlikuje posebnim psihofizičkim karakteristikama koje zahtijevaju sasvim drugačiji oblik društvenog reagovanja na njihova nedopuštena ponašanja, s jedne strane; s druge strane, obaveza posebne i specifične reakcije svakog iole savremenijeg i demokratičnijeg društva na nedopušteno ponašanje djeteta, odnosno maloljetnog lica u odnosu na punoljetno lice predmet je niza, veoma često i obavezujućih međunarodnopravnih dokumenata). Slična situacija je i sa Republikom Srpskom, odnosno Bosnom i Hercegovinom u kojima je poseban pristup maloljetnom učiniocu krivičnog djela došao svakako do punog izražaja i kroz odredbe najnovijih, tzv. maloljetničkih zakona u Bosni i Hercegovini. Naime, odredbama ovih zakona propisana su posebna pravila postupanja prema maloljetnicima, ali i posebne, isključivo za njih, krivične sankcije, odnosno alternativne mjere (vaspitne preporuke i policijsko upozorenje). Za temu ovog referata posebnu važnost imaju odredbe Zakona o zaštiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivičnom postupku u Republici Srpskoj koje predviđaju posebna pravila koja se tiču stručnog osposobljavanja i usavršavanja, odnosno edukacije povezane sa specijalizacijom svih službenih učesnika u postupku prema maloljetnicima. Upravo o njima, biće riječi u ovom referatu.
MEĐUNARODNA TRGOVINA LJUDIMA (Čl. 186. Krivičnog zakona BiH)
Prof. dr Ivanka Marković,
pp: 125-137
U radu se analizira krivično djelo Međunarodna trgovina ljudima, koje je u KZ BiH uneseno izmjenama zakona 2015. godine. U osnovi izvršenih izmjena je razgraničenje nadležnosti između države i entiteta u ovoj oblasti i usaglašavanje sa međunarodnim i evropskim standardima borbe protiv ovog oblika kriminaliteta. Objašnjavajući osnovne karakteristike ovog djela, autorka ukazuje na neophodnost drugačijeg krivičnopravnog vrednovanja pojedinih okolnosti, dajući određene prijedloge de lege ferenda koji mogu dovesti do adekvatnije krivičnopravne zaštite žrtava.
PEACE THROUGH LAW: THE ROME STATUTTE OF INTERNACIONAL CRIMINAL COURT AND CONTEXTUAL ELEMENTS WITH REFERENCETO ARMED CONFLICT
Sabina Zgaga, PhD,
pp: 139-158
The relationship between peace and international criminal law reflects also in definitions of international crimes (genocide, war crimes, crimes against humanity and aggression). Their contextual elements have been namely closely connected with armed conflict. The paper discusses contextual elements of international
crimes, related to armed conflict as a part of material elements of international crimesfrom the viewpoint of their present regulation in the Rome Statute of the International Criminal Court and historical comparison. It is centred on the issue, whether a connection between a certain international crime and armed conflict is required or not, and what is the essential element of this connection. Also, since the material elements alone do not suffice for criminal responsibility, the second prerequisite for criminal responsibility - perpetrator’s guilt regarding the contextual elements of international crimes - is analysed as well. The contextual elements of core crimes in international criminal law (aggression, genocide, crimes against humanity, war crimes) show certain legal or factual link to armed conflict. Aggression itself represents incrimination of unlawful warfare, war crimes must be committed in the context and are associated with an
international or non international armed conflict, crimes against have lost connection with armed conflict since the ICTY Tadi? decision and genocide has never had it, but the most notorious and well-known cases of genocide from history have occurred in the framework of armed conflict and wars. Demands regarding guilt towards the existing contextual elements of core crimes, which connect the latter to armed conflict, are moderated. According to the Rome Statute with aggression, as well as with war crimes factual awareness of transgression of United Nations’ Charter, existence and nature of armed conflict suffices, which alleviates the prosecution and conviction of perpetrators of these core crimes. In this manner the contextual elements in question in a manner, in which
they are defined, facilitate the conviction. Contextual elements serve also as arguments for multiple conviction for one natural executing act of core crimes. Namely, core crimes differ mostly in contextual elements and share many of the executing acts. Therefore, it is common practice to prosecute and convict a perpetrator of an act for all core crimes, for which contextual elements could be proved.
NASILJE U PARTNERSKIM ODNOSIMA I PORODICI U KRIVIČNOM ZAKONODAVSTVU SRBIJE - Tragom Istanbulske konvencije -
Prof. dr Milanka Vešović,
pp: 159-184
Koreni nasilja u porodici i u partnerskim odnosima sežu do samih početaka partnerskih odnosa. Sprečavanje nasilja u porodici, međutim, dugo je ignorisano, štaviše, kažnjavanje žena u određenim periodima ne samo da je tolerisano, već je predstavljalo čin koji je bio društveno prihvatljiv i koji su cenile crkva i država, kao i bračni partneri. Tek u novije vreme, s kraja prošlog veka, društveni stav se radikalno menja i ta tema postaje, bez preterivanja, predmet globalnog interesovanja. Razmatrajući normativna rešenja i praksu sudskih instanci na međunarodnom planu, posebno jurisprudenciju Evropskog suda za ljudska prava, autor prati nastanak i razvoj novog trenda u borbi protiv polnih (gender based) stereotipa i anahronih shvatanja o položaju muškarca i žene. Tokom izlaganja autor nastoji da predstavi napore u pogledu sprečavanja nasilja u porodici i partnerskim odnosima na ravni rešenja u pozitivnom krivičnom zakonodavstvu, prvenstveno Srbije, a delimično i drugih zemalja. U tom smislu razmatraju se krivično delo nasilja u porodici i krivična dela upravljena na zaštitu polnog integriteta. Što se tiče krivičnog dela nasilja u porodici, kojim se u Krvičnom zakoniku Srbije – član 194. ostvaruje zaštita od fizičkog i psihičkog nasilja u porodičnim/partnerskim odnosima, autor smatra da to delo treba izmeniti, ali ne u smislu pooštravanja krivičnopravne represije, već u smislu adekvatne izmene koncepcije bića dela, koja bi eventualno doprinela efikasnijem sprečavanju te pojave. U tom smislu autor daje određene predloge. U radu se autor takođe bavi pitanjima sprečavanja seksualnog nasilja, prvenstveno krivičnim delom silovanja, kao osnovnom inkriminacijom u toj oblasti, tačnije, autor je svu pažnju skoncentrisao na aktuelne i veoma forsirane zahteve za redefinisanjem dela silovanja i određivanja njegovog ratio legis na bazi nepristanka žrtve (umesto prinude). Razmatrajući razloge za takve predloge i protiv njih autor nastoji da doprinese sagledavanju te problematike. Na kraju treba dodati da su sva izlaganja, predlozi I zaključci tretirani i vrednovani i iz aspekta međunarodnih normativnih akata, posebno Konvencije za eliminaciju svih oblika diskriminacije žena i Konvencije Saveta Evrope o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici.
EXPERIENCING COMMUNITY SERVICE IN BELGRADE – NORMATIVE FRAMEWORK AND GENERAL IMPRESSIONS
Jelena Želeskov Đorić, PhD,
Ana Batrićević, PhD, Boban Petrović, MSc
pp: 185-196
As a special alternative sanction, community service was introduced to the legal system of the Republic of Serbia in 2006, when current Criminal Code came into force. Two years later, a more detailed Regulation on the Enforcement of Community Service was adopted. Since then, relevant judiciary bodies and probation officers have been struggling to overcome numerous obstacles for its adequate and efficient practical implementation such as: initial suspicions and prejudice of the community, lack of detailed guidelines and supervision mechanism, limited financial resources and insufficient number of professional staff members. This paper represents an attempt to depict the evolution of community service in Serbia, to assess its positive and negative aspects, as well as to
draw some conclusions and recommendations in order to improve its future application. In the introductory part, current normative framework dedicated to imposing and enforcement of community service in Serbia is presented. After that, statistical data showing the number of imposed community service sentences, types of criminal offences and actual modalities of community service enforcement are analyzed. Some parameters and factors showing actual
practical aspects of community service application from the standpoint of probation officers as well as from the perspective of the offenders are also discussed, on the basis of two interviews with convicted persons serving community service in Belgrade as examples. Due to the fact that the majority of offenders who are serving community service are located in Belgrade, the analysis is primarily focused on this area. Finally, on the basis of these theoretical, statistical and practical quantitative and qualitative analyses, general conslusions on current state and tendencies regarding community service in Serbia are drawn and suggestions for the course of its future development are proposed.
SPECIJALIZACIJA SUBJEKATA KAO FAKTOR SUPROTSTAVLJANJA ORGANIZOVANOM KRIMINALITETU
Doc. dr Mile Šikman,
pp: 197-216
Krivičnoprocesni subjekti suprotstavljanja organizovanom kriminalitetu predstavljaju one državne organe za sprovođenje zakona, koji su, pored ostalog, nadležni i za suprotstavljanje organizovanom kriminalitetu, ili su pak specijalizovani za suzbijanje organizovanog kriminaliteta. Modeli suprotstavljanja organizovanom kriminalitetu su različiti, ali su najzastupljeniji oni modeli koje karakteriše izgradnja specijalizovanih agencija za sprovođenje zakona, odnosno za kontrolu, istragu i otkrivanje krivičnih djela organizovanog kriminaliteta. Ove specijalizovane agencije (sudska, tužilačka i policijska specijalizacija) primenjuju posebne metode i sredstva, u posebnim krivičnim postupcima, u cilju efikasne istrage i dokazivanja organizovanog kriminaliteta. Specijalizacija agencija za sprovođenje zakona u cilju suprotstavljanja organizovanom kriminalitetu, analogna je insistiranju na primeni specijalnih istražnih tehnika u otkrivanju i istrazi krivičnih dela organizovanog kriminaliteta, te iz tog razloga predstavlja preporuku u tom pravcu. Specijalizovane agencije za sprovođenje zakona u suprotstavljanju organizovanom kriminalitetu, uopšteno, upotrebljavaju dugoročan pristup organizovanom kriminalitetu. Istrage organizovanog kriminaliteta su više proaktivne prirode, zasnovane na obaveštajnim podacima i analizama kriminalnih aktivnosti koje vrše pripadnici kriminalnih organizacija. Kao takve, specijalizovane agencije za sprovođenje zakona otkrivaju i gone slučajeve organizovanog kriminaliteta koji su organizacijski i tehnološki kompleksniji i imaju za to potrebne ljudske, materijalne i druge resurse. Takođe, specijalizovane agencije za sprovođenje zakona u suprotstavljanju organizovanom kriminalitetu su nosioci međunarodne saradnje u suzbijanju transnacionalnog organizovanog kriminaliteta. Pored navedenog, u poslednje vrijeme, ovaj pristup se širi u pravcu podrška specijalizovanim agencijama za sprovođenje zakona od strane agencija koje nisu nadležne za sprovođenje zakona u smislu suprotstavljanja organizovanom kriminalitetu. Navedeno, podrazumeva uključivanje drugih državnih organa (poreskih, inspekcijskih, obaveštajnih, itd.) koji bi se uključivale u suzbijanje organizovanog kriminaliteta pružanjem adekvatne podrške agencijama za sprovođenje zakona u suprotstavljanju organizovanom kriminalitetu. Pored pozitivnih, navedeni pristup ima i negativnih implikacija, što je i predmet ovog rada.
Ekološki kriminalitet predstavlja značajnu društvenu opasnost, jer pogađa dobra i vrednosti koja su od vitalnog značaja za opstanak celokupnog živog sveta. Zbog toga je neophodno podićI ekološku svest ljudi, kao i subjekata koji mogu uticati na zaštitu životne sredine. Pod ovim subjektima možemo podrazumevati i studente prava, ako ih posmatramo kao buduće zaposlene u javnom ili privatnom sektoru koji je usmeren na suzbijanje ekološkog kriminaliteta i zaštitu životne sredine. Cilj ovog rada je istraživanje percepcije studenata prava o ekološkom kriminalitetu. Za ispitivanje je korišćena anketa, istraživanje je deskriptivnog karaktera i uzorak je formiran po metodu „slučajnog uzorka“. Uzorak je obuhvatio osamdeset dva studenta sa III i IV godine studija Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Rezultati istraživanja nam pokazuju na koji način se studenti informišu o ekološkom kriminalitetu, da li poznaju njegove pojavne oblike i uslovljenost, i da li je potrebno imati formiranu ekološku svest. Pored toga, istražili smo da li njihovo poimanje žrtve ekoloških krivičnih dela preteže ka shvatanjima antropocentrične ili biocentrične etike. Utvrdili smo i njihove stavove u vezi sa svrstavanjem ekološkog kriminaliteta u zločine bez žrtve, budući da ova pitanja stvaraju određene probleme na teorijskom planu, ali i u praksi.
