Doživotni zatvor je uveden u krivično zakonodavstvo Srbije izmenama i dopunama Krivičnog zakonika iz 2019. godine. Njime je zamenjena dotadašnja kazna zatvora od 30 do 40 godina. Posebnu pažnju je privuklo zakonsko rešenje koje omogućava doživotni zatvor bez uslovnog otpusta za određena krivična dela. Takvo rešenje se smatra protivnim članu 3 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Ipak, zabrana uslovnog otpusta uvedena je u pravo Srbije još 2013. godine, donošenjem Zakona o posebnim merama za sprečavanje vršenja krivinih dela protiv polne slobode prema maloletnim licima. Međutim, tada se naučna i stručna javnost nije u odgovarajućoj meri upustila u ocenu opravdanosti predmetne zabrane, koja sama po sebi otvara brojna pitanja. Zbog toga se prilikom razmatranja problematike doživotnog zatvora i uslovnog otpusta, odnosno njegove zabrane, mora voditi računa i o ranije uspostavljenom pravnom okviru, kao i o pitanjima koja jedna takva zabrana stvara, bez obzira da li se odnosi na doživotni ili „vremenski“ zatvor.
LIFE IMPRISONMENT AND PAROLE IN SERBIA – (UN)INTENTIONALLY MISSED OPPORTUNITY
dr Milica Kolaković-Bojović,
pp: 93-108
Triggered by the cruel rape and murder of a 15-year-old girl in July 2014, the public campaign was launched in order to change penal policy for a sexual violence committed against children in Serbia. Widely supported by general public, but strongly disputed by legal experts and professionals, amendments to the Criminal Code have been adopted in May 2019 introducing the life sentence without parole for the most serious crimes committed against children. This influenced the decision of the author to further explore how this public policy action fits to the relevant international standards, but also to the framework built based on the ECtHR interpretation of the Art. 3 of the ECHR in terms of the life prison. Aware of the current lack of public debate and the initiatives to improve relevant provisions of the Criminal Code, this paper shads a light on the gaps in human rights protection, especially in terms of the rehabilitation and reintegration of prisoners as the undetachable element of a purpose of punishing.
KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA U PRAVU BOSNE I HERCEGOVINE I PRAKSI EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA
prof. dr Miodrag N. Simović,
prof. dr Marina M. Simović, prof. dr Vladimir M. Simović
pp: 109-130
U sistemu mjera društvene reakcije prema učiniocima krivičnih djela sva savremena krivična zakonodavstva, uključujući i novo zakonodavstvo Bosne i Hercegovine, na prvom mjestu poznaje kazne. To su osnovne vrste krivičnih sankcija kojima se na najpotpuniji način može ostvariti njihova svrha, a to je zaštita društva i društvenih dobara od svih oblika i vidova povrede i ugrožavanja vršenjem krivičnih djela. Budući da se u strukturi krivičnih djela javljaju ona sa teškim posljedicama, kojima se povređuju najznačajnije društvene vrijednosti, koja se vrše sa teškim oblikom krivice, od strane povratnika, u sticaju ili od strane grupe ili organizovane kriminalne grupe, logično je što svi kazneni sistemi poznaju i najtežu kaznu - kaznu zatvora u dugotrajnom ili doživotnom trajanju, i to (posebno poslije ukidanja smrtne, kao kapitalne kazne za najteže oblike teških krivičnih djela. U radu se analiziraju pitanja vezana za najtežu kaznu – kaznu dugotrajnog, odnosno doživotnog zatvora u Bosni i Hercegovini sa posebnim osvrtom na praksu Evropskog suda za ljudska prava.
KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA BEZ PRAVA NA USLOVNI OTPUST
Veljko Delibašić,
pp: 131-144
U uvodnom delu rada ukazano je na dileme koje postoje u vezi sa kaznom doživotnog zatvora, a zatim se definiše pojam kazne i određuje svrha kažnjavanja, uz navođenje osnovnih karakteristika kazne doživotnog zatvora. Posebna pažnja je posvećena kazni doživotnog zatvora kod krivičnih dela kod kojih nije moguć uslovni otpust, uz ukazivanje na propuste zakonodavca uz sugestiju kako bi uočeni propusti mogli da se isprave. Obrađen je institut uslovnog otpusta, Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u kontekstu kazne doživotnog zatvora, a zatim je dat kritički osvrt na zaključke Ekspertskog sastanka оdržаnog u Bеоgrаdu 25. septembra 2020. gоdine. Tu se daje objašnjenje zašto nije potrebno menjati postojeće rešenje u našem krivičnom zakonodavstvu, uz napomenu da čak i kada bi se prihvatio stav iz tih zaključaka, da treba promeniti postojeće rešenje, u radu se ističe da način na koji se predlaže da se to uradi nije prihvatljiv jer se cilj (za koji se autor ovog rada ne zalaže) ne bi postigao predlozima iz tog zaključka. Inače, cilj rada je bio da se pronađu kvalitetni argumenti za postojeće rešenje u našem krivičnom zakonodavstvu, po kome za pojedina krivič- na dela ili najteže oblike teških krivičnih dela može da se izrekne kazna doživotnog zatvora bez prava na uslovni otpust. Takođe, cilj je bio i da se ukaže da zaključci Ekspertskog sastanka оdržаnog u Bеоgrаdu 25. septembra 2020, a naročito predlozi sadržani u tim zaključcima nisu prihvatljivi kada je reč o našem krivičnom zakonodavstvu.
KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA BEZ PRAVA NA USLOVNI OTPUST
Veljko Delibašić,
pp: 131-144
U uvodnom delu rada ukazano je na dileme koje postoje u vezi sa kaznom doživotnog zatvora, a zatim se definiše pojam kazne i određuje svrha kažnjavanja, uz navođenje osnovnih karakteristika kazne doživotnog zatvora. Posebna pažnja je posvećena kazni doživotnog zatvora kod krivičnih dela kod kojih nije moguć uslovni otpust, uz ukazivanje na propuste zakonodavca uz sugestiju kako bi uočeni propusti mogli da se isprave. Obrađen je institut uslovnog otpusta, Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u kontekstu kazne doživotnog zatvora, a zatim je dat kritički osvrt na zaključke Ekspertskog sastanka оdržаnog u Bеоgrаdu 25. septembra 2020. gоdine. Tu se daje objašnjenje zašto nije potrebno menjati postojeće rešenje u našem krivičnom zakonodavstvu, uz napomenu da čak i kada bi se prihvatio stav iz tih zaključaka, da treba promeniti postojeće rešenje, u radu se ističe da način na koji se predlaže da se to uradi nije prihvatljiv jer se cilj (za koji se autor ovog rada ne zalaže) ne bi postigao predlozima iz tog zaključka. Inače, cilj rada je bio da se pronađu kvalitetni argumenti za postojeće rešenje u našem krivičnom zakonodavstvu, po kome za pojedina krivič- na dela ili najteže oblike teških krivičnih dela može da se izrekne kazna doživotnog zatvora bez prava na uslovni otpust. Takođe, cilj je bio i da se ukaže da zaključci Ekspertskog sastanka оdržаnog u Bеоgrаdu 25. septembra 2020, a naročito predlozi sadržani u tim zaključcima nisu prihvatljivi kada je reč o našem krivičnom zakonodavstvu.
USLOVNI OTPUST KOD KAZNE DOŽIVOTNOG ZATVORA – KRITIČKO PREISPITIVANJE NOVIH NORMATIVNIH REŠENJA U SRPSKOM KRIVIČNOM ZAKONODAVSTVU
doc. dr Zdravko Grujić,
pp: 145-158
Zakon o izmenama i dopunama Krivičnog zakonika Republike Srbije iz 2019. godine, koje su stupile na snagu 1. decembra iste godine, izmenio je sistem krivičnih sankcija i, umesto dugotrajne kazne zatvora od trideset do četrdeset godina, kao najstrožu kaznu predvideo kaznu doživotnog zatvora. Iako ova kazna ne predstavlja izuzetak u savremenom uporednom krivičnom zakonodavstvu, način njenog uvođenja izazvao je polemiku stručne javnosti i, istovremeno, zahtevao je izmenu i drugih odredaba materijalnog krivičnog prava kako bi bila omogućena njena primena. Među novim normativnim rešenjima koja se odnose na primenu kazne doživotnog zatvora mnoga se mogu smatrati spornim. Cilj ovog rada je da se primenom dogmatskog, normativnog i komparativnog metoda, kritički preispitaju zakonske novele u delu koje se odnose na kaznu doživotnog zatvora, kao i da se predlože rešenja kojima bi se ublažile posledice primene inoviranih i nekonzistentnih odredaba, posebno u odnosu na (ne)mogućnost primene instituta uslovnog otpusta prema licima kojima je izrečena kazna doživotnog zatvora.
KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA U EVROPSKOM SISTEMU ZA ZAŠTITU LJUDSKIH PRAVA
prof. dr Nezir Pivić,
Lejla Zilić-Čurić
pp: 159-171
Izricanje kazne doživotnog zatvora nije u suprotnosti sa ljudskim pravima popisanim Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Međutim, izrečena kazna doživotnog zatvora i sistem njenog provođenja moraju ispunjavati određene standarde da bi bili kompatibilni sa zahtjevima iz člana 3. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Predmet našeg istraživanja jesu upravo navedeni standardi koje države ugovornice imaju poštovati u pogledu provođenja kazne doživotnog zatvora. Uvod u predmet istraživanja dat je u obliku penološkog osvrta na kaznu doživotnog zatvora kao i prikaza međunarodnopravnih standarda uspostavljenih pod okriljem Ujedinjenih Nacija i Vijeća Evrope koji se odnose na izricanje i provođenje kazne doživotnog zatvora. Centralni dio rada predstavlja istraživanje sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, koja se odnosi na kaznu doživotnog zatvora. U tom kontekstu, centralni dio rada tretira pitanje odnosa kazne doživotnog zatvora i apsolutno zaštićenog ljudskog prava na zabranu mučenja te pitanje slobodnog polja procjene država članica Vijeća Evrope kod propisivanja mehanizma revizije kazne doživotnog zatvora. Namjera autora usmjerena je u pravcu analize strasburške sudske prakse u pitanjima kompatibilnosti kazne doživotnog zatvora sa zahtjevima iz člana 3. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda te prikaz standarda koje je iznjedrila strasburška sudska praksa u pogledu provođenja i mehanizma revizije kazne doživotnog zatvora.
PRILOG RASPRAVI O KAZNI DOŽIVOTNOG ZATVORA I MEĐUNARODNIM PRAVNIM STANDARDIMA
Dragan Jocić,
pp: 173-184
Parcijalne izmene krivičnog zakonodavstva već duže izazivaju polemiku stručne javnosti. Po pravilu njima se remeti krivično zakonodavstvo koje treba, i moralo bi biti, sistem usuglašen pre svega sa samim sobom. Reakcija stručne javnosti uzrokovana je izostankom javnih rasprava, koje bi morale, ne samo prethoditi izmenama, već biti i uvažene. Predmet rada je kritički osvrt na predlog mogućih načina prevazilaženja zakonodavnih propusta povezanih sa kaznom doživotnog zatvora za dela za koja je isključen uslovni otpust. Takođe i sa zatvorskim kaznama za krivična dela za koja je uslovni otpust isključen. Namera je da se podstakne stručna javnost na pronalaženje najboljih rešenja za prevazilaženje krivičnopravno neodržive zabrane uslovnog otpusta osuđenih na kazne doživotnog zatvora bez prava na uslovni otpust. Autor ocenjuje da pomilovanje, u našem takonodavstvu, ne predstavlja delotvoran pravni lek, pa ni alternativu uslovnom otpustu.
Reviews
Events
IZEŠTAJ O ODRŽANOM EKSPERTSKOM SASTANKU „KАZNА DОŽIVОТNОG ZАТVОRА I МЕĐUNАRОDNI PRАVNI SТАNDАRDI “
/,
pp: 185-188
COMPLIANCE OF THE PROVISIONS OF THE SERBIAN PENAL CODE GOVERNING CONDITIONAL RELEASE FROM LIFE IMPRISONMENT WITH THE RELEVANT INTERNATIONAL STANDARDS
prof. dr Vid Jakulin,
pp: 17-67
Prohibition of torture and inhuman or degrading treatment or punishment undoubtedly derives from all the main international human rights instruments. Unlike the death penalty, which is undesirable and has already been abolished in the member states of the Council of Europe and the European Union, the sentence of life imprisonment is not in itself prohibited and does not constitute a violation of Article 3 of the European Convention on Human Rights if the legal order gives the convicted person hope that he or she will ever be released again.
When it comes to the ECtHR jurisprudence the life imprisonment itself is not prohibited and necessarily incompatible with the Article 3 of the Convention. A life sentence can remain compatible with Article 3 of the Convention only if there is both a prospect of release and a possibility of review, both of which must exist from the imposition of the sentence. A life sentence has to be reducible de iure and de facto through the review which should entail either the executive giving reasons or a judicial review, so that even the appearance of arbitrariness is avoided. Access to judicial review on whether conditions and reasons (not) to be released have to be pre-established, objective and known to prisoners. Those reasons and conditions should be based on legitimate penological grounds and the review process itself should be accompanied by sufficient procedural guaranties. Since the penological grounds for the life prison vary through the time/ not necessarily exist all the time a review process should provide for periodical check of their existence, starting no later than (approx) 25 years from the deprivation of a liberty. Considering this, prisoners cannot be denied the possibility of rehabilitation and thus the state has a positive obligation to secure prison regimes to life prisoners which are compatible with the aim of rehabilitation.
Based on what have been said, the analysis shows that in order to comply with Article 3 of the Convention and the jurisprudence of the European Court of Human Rights, national legislation should provide for the possibility of early release from a penitentiary for persons sentenced to life imprisonment - through conditional release or some other effective remedy. Currently, that is not the case with the valid text of the RS Criminal Code.
Having this in mind, in order to prevent from the possible decision on noncompliance rendered by ECtHR, we recommend two possible alternative solutions to improve current situation and to ensure a full compliance with the Art. 3:
- To amend Criminal Code in order to enable all prisoners sentenced to life imprisonment to initiate parole procedure after expiring certain period previously determined in the Criminal Code together with objective criteria and adequate procedural guaranties to be applied in the procedure of rendering decision of such petition.
- To keep existing provisions of the Criminal Code, but to amend Criminal Procedure Code in order to introduce the Request for extraordinary mitigation of the sentence, as a procedural mechanism which allows reduction of the life imprisonment based on penological grounds, namely, the progress made in treatment which resulted in reasonable believe that the purpose of punishment could be achieved by sentence shorter that life imprisonment.
