Krivičnopravni značaj afektivnih stanja
Autor/i: Nataša Delić,
Stranice: 59-95
UDK: 343.95
343.222.1
DOI: https://doi.org/10.47152/rkkp.62.2.3
Apstrakt: U prvom delu rada ukratko je objašnjena psihološka priroda emocija i afektivnih stanja. Drugi deo rada se detaljno bavi emocijama u opštem i posebnom delu krivičnog prava. Prvo se govori o emocijama u kontekstu pobuda iz kojih je krivično delo učinjeno, a koje mogu imati odgovarajuće dejstvo na planu kažnjavanja. Posebna pažnja zatim je usmerena na „niske pobude“, osećanje mržnje i osećanje samilosti i njihov krivičnopravni značaj. Drugi, sadržinski najobimniji deo rada posvećen je afektivnom stanjima u krivičnom pravu. Teorijska analiza ove problematike obuhvata razmatranje afektivnih stanja kao mogućih uzroka privremene duševne poremećenosti, koja predstavlja biološki osnov neuračunljivosti/bitno smanjene uračunljivosti (član 23. KZ) i pravnih pojmova „jaka razdraženost“ i „prepast“ koji načelno korespondiraju sa afektom besa (osećanje ljutnje), odnosno afektom straha (osećanje straha). S tim u vezi obrađeni su institut prekoračenja granica nužne odbrane usled jake razdraženosti ili prepasti izazvane napadom (član 19, stav 3. KZ) i krivično delo ubistvo na mah (član 115. KZ), odnosno teška telesna povreda na mah (član 121, stav 5. KZ). Takođe se pominju i krivična dela kod kojih je afektivno stanje pasivnog subjekta posredno ili neposredno predviđeno kao osnovno ili dopunsko obeležje bića. U završnom, trećem delu rada izneti su zaključci koji su potkrepljeni odgovarajućim argumentima. The first part of this paper briefly explains the psychological nature of emotions and affective conditions. The second part of the paper deals with emotions in the general and the special part of the criminal law. In the context of motives out of which a crime is committed, emotions can have significance in sentencing. Special attention is dedicated to „base motives“, feelings of hatred and compassion, and to their significance in criminal law. The u7second, lengthier part of the paper is concerned with affective conditions in criminal law. The theoretical analysis of this matter encompasses the view on affective conditions as possible causes of a temporary mental disorder, which is a biological basis of unaccountability/significantly diminished accountability (art. 23 CC) and the legal concepts of the „heat of passion“ and „fright“ that generally correspond to the feeling of anger or the feeling of fear. This is connected to the legal concept of exceeding the limits of lawful defense (art. 19 par. 3 CC), as well as to the criminal offences of murder in a heat of passion (art. 115 CC) and severe bodily injury in a heat of passion (art. 121 par. 5 CC). Other criminal offences also include the affective conditions of the passive subject as a basic or supplemental element. The final, third part of the paper contains conclusions backed up with relevant arguments.
Ključne reči: emocije / afekti / niske pobude /mržnja / nužna odbrana / jaka razdraženost / prepast / ubistvo na mah / teška telesna povreda na mah; emotions / affective conditions / base motives / hatred / lawful defense / heat of passion / fright / murder in a heat of passion / severe bodily injury in a heat of passion.
Reference:
Aćimović, M. (1960). Krivično delo ubistva izvršeno prekoračenjem granica nužne odbrane i krivično delo ubistva na mah prema našem Krivičnom zakoniku, Jugoslovenska advokatura, organ Saveza advokatskih komora Jugoslavije,VII, br. 1, str. 3-13.
Aleksić, Ž. (1959). Neka pitanja u vezi čl. 138. KZ (Ubistvo deteta pri porođaju), Pravni život, VIII, br. 3-4, str. 1-7.
Aleksić, Ž. (1963). Politika kažnjavanja za krivična dela iz čl. 138 KZ, Pravni život, XII, br. 2, str. 10-16.
Babić, M. (2021). Komentar Krivičnog zakona Republike Srpske, Banja Luka: GrafoMark.
Bačić, F. & Šeparović, Z. (1979). Krivično pravo Posebni dio, Zagreb: Narodne novine.
Bačić, F. & Pavlović, Š. (2004). Komentar Kaznenog zakona, Zagreb: Organizator.
Bašić, Z. (1997). Krivično delo deteubistva, Pravni život, XLVI, knjiga 434, br. 9, str. 99-118.
Bojanić, I. & Mrčela, M. (2012) Koncepcija krivnje u novom Kaznenom zakonu,
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu, vol. 19, br. 2, str. 389-407.
Buturović, J. (1980). Značaj afekta za krivičnu odgovornost, Jugoslovenska revija za kriminologiju i krivično pravo, vol. 18, br. 1, str. 3-27.
Ćirić, J. (1997). Ubistvo u stanju jake razdraženosti izazvane krivicom žrtve, Pravni život, XLVI, knjiga 434, br. 9, 119-140.
Ćirić, J. (2020). Knjiga o mržnji, Sa reči na dela…Od govora do zločina mržnje, Beograd: Službeni glasnik.
Ćirić, Z. (2013). Sudska psihijatrija, Niš: Centar za publikacije Pravnog fakulteta Univerziteta u Nišu.
Delić, N. (2022). Derogacija opštih krivičnopravnih instituta – izuzetak ili pravilo, U V. Turanjanin & D. Čvorović (Ur.) Vaninstitucionalne mere, pojednostavljene forme postupanja i drugi krivičnopravni instrumenti reakcije na kriminalitet i pozitivno kazneno zakonodavstvo (ispunjena očekivanja ili ne?), Beograd-Zlatibor: Srpsko udruženje za krivičnopravnu teoriju i praksu, INERMEX, str. 107-130.
Delić, N. (2021). Krivično delo ubistvo na mah (čl. 115 KZ), U Perović, J. (Ur.) Primena prava i pravna sigurnost, Zbornik radova 34. Susreta Kopaoničke škole prirodnog prava Slobodan Perović, Tom 1, Beograd: Kopaonička škola prirodnog prava Slobodan Perović, str. 91-126.
Delić, N. (2007). Neke dileme u vezi utvrđivanja neuračunljivosti i bitno smanjene uračunljivosti (čl. 23 KZ). U Ignjatović, Đ. (Ur.) Stanje kriminaliteta u Srbiji i pravna sredstva reagovanja, Deo prvi, Beograd: Pravni fakultet Univerzitet u Beogradu, str. 149-171.
Delić, N. (2024). Krivično pravo Posebni deo, Beograd: Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet.
Delić, N. (1998): Navođenje na samoubistvo maloletnih i duševno poremećenih lica, Pravni život, XLVII, knjiga 442, br. 9, str. 189-201.
Delić, N. (2019): Odredbe čl. 246, 246a u 247 Krivičnog zakonika Srbije u svetlu najnovijih izmena i dopuna, Pravni život, LXVIII, knjiga 615, br. 9, str. 81-110.
Delić, N. (2016). Krivičnopravni značaj mržnje u svetlu identitetskog preobražaja Srbije“. U Vasić, R. & Polojac, M. (Ur.) Identitetski preobražaj Srbije, Prilozi projektu 2015 – Kolektivna monografija, Beograd: Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, str. 127-154.
Delić, N. (2021). Neke dileme u vezi pojedinih kvalifikatornih okolnosti kod krivičnog dela teškog ubistva (čl. 114 KZ). U Ignjatović, Đ. (Ur.) Kaznena reakcija u Srbiji, Jedanaesti deo, Beograd: Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, str. 92-119.
Delić, N. (2023): Sporna pitanja u vezi krivičnog dela ubistvo deteta pri porođaju (član 116 KZ). U Perović, J. (Ur.) Međunarodni pravni odnosi i pravda, Zbornik radova 34. Susreta Kopaoničke škole prirodnog prava Slobodan Perović, Tom 1, Beograd: Kopaonička škola prirodnog prava Slobodan Perović, str. 71-103.
Delić, N. & Kolarić, D. (2023): Marginalije o mržnji u srpskom krivičnom pravu. U Ćeranić Perišić, J. & Čolović, V. (Ur.) Sećanje na dr Jovana Ćirića – putevi prava, Beograd: Institut za uporedno pravo, str. 137-173.
Desimirović, V. (1997). Medicinska psihologija sa osnovama psihopatologije, Beograd: Grafomed.
Drakić, D. (2005). Ubistvo na mah, Glasnik Advokatske komore Vojvodine, časopis za pravnu teoriju i praksu, LXXVII, knjiga 65, br. 5, str. 245-261.
Drakić, D. & Milić, I. (2017): Afekti i krivična odgovornost, U Orlović, S. (Ur.) Zbornik Pravnog fakulteta u Novom Sadu, LI, br. 1, str. 91-106.
Grozdanić, V. & Karlavaris Bremer, U. (1996). Poremećaj kao element bića kaznenog djela čedomorstva, Zbornik Pravnog fakulteta Sveučilišta u Rijeci, vol. 17, br. 2, str. 293-302.
Hajduković, Č. (1981). Sudska psihijatrija, Beograd – Zaječar: Medicinska biblioteka.
Jevtić, D. (1960). Sudska psihopatologija, Beograd – Zagreb: Medicinska knjiga.
Jovašević, D. (1998). Pravo na život i nužna odbrana, Pravni život, XLVII, knjiga 442, br. 9, str. 45-61.
Jovašević, D. (2005). Ubistvo na mah i ubistvo u prekoračenju nužne odbrane, Pravni život, LIV, knjiga 493, br. 9, str. 197-217.
Jovašević, D. & Miladinović Stefanović, D. (2023). Krivično pravo Posebni deo, Niš: Pravni fakultet u Nišu.
Jelušić, R. (1997). Psihijatrijsko veštačenje u krivičnom postupku, Neka sporna pitanja, U Čejović, B. (Ur.) Pravo i medicina (dodirne tačke – sporna pitanja). Beograd: Srpsko udruženje za krivično pravo u saradnji sa Jugoslovenskim udruženjem za medicinsko pravo, str. 111-132.
Jung, K. G. (2016). Psihološki tipovi, Beograd – Podgorica: Nova knjiga.
Kapamadžija, B. (1980). Ubistvo u afektu, Jugoslovenska revija za kriminologiju i krivično pravo, vol. 18, br. 1, str. 45-54.
Kapamadžija, B. (2001). Psihijatrija i pravo, Glasnik Advokatske komore Vojvodine, časopis za pravnu teoriju i praksu, LXXIII, knjiga 61, br. 9–10, str. 461-472.
Kapamadžija, B. (1979). Ubistvo Psihopatologija i sudska psihijatrija, Novi Sad: Matica Srpska.
Kostić, M. (2002). Forenzička psihologija, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
Kovačević, R. & Moravčević, M. (2002). Ubistvo u prekoračenju nužne odbrane i ubistvo na mah – Krivičnopravni i forenzičko-psihijatrijski aspekti, Pravni život, LI, knjiga 469, br. 9, str. 133-141.
Kolarić, D. (2008). Krivično delo ubistva, Beograd: Službeni glasnik.
Kozarić Kovačić, D., Grubišić Ilić M. & Grozdanić V. (2005). Forenzička psihijatrija, Zagreb: Medicinska naklada.
Kiurski, J. (1998): Ubistvo i nužna odbrana, Pravni život, XLVII, knjiga 442, br. 9, str. 63-80.
Kurtović Mišić, A. (2016): Novosti u kaznenopravnom uređenju čedomorstva,
usmrćenja na zahtjev i protupravnog prekida trudnoće, U Turković, K., Rosandić Vidlička, S. & Maršavelski, A. (Ur.) Hrestomatija hrvatskog medicinskog prava, Zagreb: Pravni fakultet sveučilišta u Zagrebu, str. 398-410.
Lazarević, LJ. (1995). Krivično pravo Jugoslavije Posebni deo, Beograd: Savremena administracija.
Lazarević, LJ. i dr. (1995). Komentar Krivičnog zakona Republike Srbije, Beograd: Savremena administracija.
Lopičić, Đ. (1989). Krivično delo ubistvo na mah, Beograd: Kultura, Književno izdavačka zadruga.
Lopičić, Đ. (1975). Navođenje na samoubistvo i pomaganje u samoubistvu, Jugoslovenska revija za kriminologiju i krivično pravo, XIII, br. 3, str. 453-460.
Marić, J. & Lukić M. (2002). Pravna medicina, Beograd: izdavač Jovan Marić.
Milivojević, Z. (2014). Emocije, Psihoterapija i razumevanje emocija, Novi Sad: Psihopolis institut.
Mrvić Petrović, N. (2016). Krivično pravo Posebni deo, Beograd: Pravni fakultet UNION, Službeni glasnik.
Munjiža, M. (2017). Psihopatologija svakodnevnog života, Beograd: Službeni glasnik.
Nikolić, M. i dr. (2007). Rečnik srpskog jezika, Novi Sad: Matica srpska.
Novoselec, P. (2004). Opći dio kaznenog prava, Zagreb: Univerzitet u Zagrebu Pravni fakultet.
Radulović, LJ. (1995). Ubistvo i nužna odbrana, Pravni život, XLIV, knjiga 418, br. 9, str. 131-140.
Roxin, C. (2006). Strafrecht Allgemeiner Teil, Band I, München: C. H. Beck.
Rot, N. (2000). Opšta psihologija, Beograd: Zavod za udžbenike.
Rot, N. & Radonjić, S. (2012). Psihologija, Beograd: Zavod za udžbenike.
Schönke, A. & Schröder, H. (2001). Strafgesetzbuch, Kommentar, München: C.H. Beck.
Stojanović, Z. (2020). Komentar Krivičnog zakonika, Beograd: Službeni glasnik.
Šeparović, Z. (1985). Granice rizika, etičkopravni pristupi medicini, Zagreb – Čakovec: Pravni fakultet u Zagrebu.
Škulić, M. (2019). Krivična dela protiv polne slobode, Beograd: Službeni glasnik.
Tahović, J. (1953). Krivično pravo Posebni deo, Beograd: Naučna knjiga.
Vasiljević, T. (1970). Savremeno krivično pravo i ispitivanje ličnosti okrivljenog – Teškoće – Protivrečnosti – Tendencije, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, vol. 18, knjiga 1/2, br. 1-2, str. 15-26.
Vuković, I. (2024). Krivično pravo Opšti deo, Beograd: Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet.
Živanović, T. (1923). Osnovi krivičnog prava Kraljevine Jugoslavije, Posebni deo, I knjiga, krivična dela protiv privatnih dobara, Sveska 1, Čisto lična krivična dela, Beograd: Geca Kon.